مهندس مهدی بازرگان فرزند صدیقه خانم و حاج عباسقلی تبریزی مشهور به اسلامبولچی در سال ۱۲۸۶ شمسی در یک خانواده مذهبی در تهران پا به عرصه وجود نهاد. پدرش از بازاریان و فعالان اقتصادی بنام کشور بود و به همین دلیل به بازرگان شهرت داشت و این نام فامیل در خانواده او رسمیت یافت.1
تحصیلات ابتدایی را در مدارس ثروت و سلطانی و دوره متوسطه را در دارالمعلمین مرکزی که بنیانگذار آن ابوالحسن فروغی بود به پایان رساند و به سال ۱۳۰۷ در امتحان اعزام به خارج شرکت نمود و با کسب نمره عالی همراه اولین گروه دانشجویان ایرانی عازم فرانسه شد.
در طی هفت سال اقامتش در فرانسه علاوه بر تحصیل و کارآموزی در رشته های صنعتی و ترمودینامیک و نساجی به فعالیتهای علمی، فکری و اجتماعی نیز پرداخت و در سال ۱۳۱۳ به ایران بازگشت. بازرگان پس از طی دوره سربازی برای تدریس به دانشکده فنی دانشگاه تهران دعوت شد و نخستین کار دولتی را در راه آهن آغاز کرد و سپس به بانک ملی رفت و عهده دار تأسیسات آن گردید. در سال ۱۳۲۱ به معاونت دانشکده فنی دانشگاه تهران انتخاب گردید و از سال ۱۳۲۴ به مدت شش سال به عنوان رئیس این دانشکده انجام وظیفه نمود.
بازرگان در اوایل سال ۱۳۳۰ به معاونت دکتر کریم سنجابی وزیر فرهنگ دولت دکتر مصدق انتخاب شد.2 در طی سالهای 32-۱۳۲۰ به فعالیتهای سیاسی و اجتماعی روی آورد و در چند گروه و سازمان از جمله کانون اسلام، انجمن اسلامی دانشجویان، اتحادیه مهندسین، حزب ایران و جبهه ملی فعال شد3 و در دولت دکتر محمد مصدق به عنوان نماینده دولت ایران در هیئت خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ایران عضویت داشت و به انتخاب اعضای این هیئت به ریاست هیئت مدیره موقت شرکت مذکور بر گزیده شد و این مأموریت را با کاردانی و لیاقت به پایان رسانید، اما پس از نه ماه از این سمت استعفا داد و به دانشکده فنی بازگشت و پس از مدتی از سوی دکتر مصدق مسئولیت لوله کشی آب تهران را عهده دار گشت. 4
بعد از کودتای 28 مرداد ۱۳۳۲ به دلیل مخالفت با برنامه های استعماری کودتاگران مجبور به استعفا از شرکت آب تهران شد. ایشان یکی از مهمترین پایه گذاران و نقش آفرینان نهضت مقاومت ملی بود و با کشف چاپخانه نهضت در سال ۱۳۳۴ به همراه عده ای دیگر از سران نهضت مقاومت دستگیر و زندانی شد. مهندس بازرگان در فاصله سالهای 40-۱۳۳۹ به همراه چند تن دیگر از فعالان سیاسی نهضت آزادی را تأسیس نمود و در سال ۱۳۴۱ به دنبال انتشار اعلامیه نهضت در اعتراض به انقلاب سفید شاه به اتهام اقدام بر ضد امنیت کشور و توهین به مقام سلطنت، دستگیر و به ده سال زندان محکوم شد. بنابر یادداشتهای ایشان هر ساله در ایام ماه محرم، مراسم عزاداری سالار شهیدان (ع) با انجام مراسم مرثیه خانی و سینه زنی در زندان برگزار می شد و با سخنرانی وی و آیت الله طالقانی یاد و خاطره شهیدان کربلا و پانزده خرداد ۱۳۴۲ به صورتی انقلابی و حماسی احیا و گرامی داشته می شد. بازرگان پس از گذراندن پنج سال از دوران محکومیت ده ساله خود در آبان ۱۳۴۶ از زندان آزاد شد و فعالیتهای سیاسی خود را از سر گرفت.
در فروردین سال ۱۳۵۶ با جمعی از یارانش جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر را تأسیس کرد. در سالهای 57-1356 از چهره های درخشان و طراز اول جنبش انقلابی مردم ایران بود و با اوجگیری مبارزات انقلابی امام خمینی (ره) پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به پاریس رفت و به عضویت شورای انقلاب در آمد و در 16 بهمن ۱۳۵۷ مأمور تشکیل دولت موقت انقلاب شد. با حکم امام خمینی (ره) و پیشنهاد شورای انقلاب به نخست وزیری منصوب گردید و مسئولیت اجرایی کشور را در وضعیتی بسیار دشوار بر عهده گرفت و در آبان ۱۳۵۸ استعفا داد و در انتخابات نخستین دوره مجلس به نمایندگی از طرف مردم تهران به مجلس شورای اسلامی راه یافت.
مهنس بازرگان دارای تألیفات بسیاری است که اکثر آنها در زمینه مسائل اسلامی است، از آن جمله می توان به مطهرات در اسلام، راه طی شده، بعثت و تکامل و بازگشت به قرآن اشاره نمود.
ایشان فردی متواضع، پرکار، منظم و درست کردار بود. مهندس مهدی بازرگان سرانجام در روز 30 دی ماه ۱۳۷۳ بر اثر عارضه قلبی دارفانی را وداع گفت و در آرامگاه خانوادگیش در قم به خاک سپرده شد.
 

منابع:

1. حسن یوسفی اشکوری، در تکاپوی آزادی، تهران: قلم، 1376، ص 29 .

2. با پیشگامان آزادی، زندگینامه مهندس مهدی بازرگان، تهران: قلم، 1381، ص 33 .

3. سعید برزین، زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان، تهران: نشر مرکز،1374،ص53

4. علیرضا اوسطی، ایران در سه قرن گذشته، ج2، تهران: پاکتاب، 1382، ص 949.