درباره مدارس بین المللی فتح اللّه گُولِن(FETÖ Schools worldwide)؛ آموزشگاه هایی پیشرفته برای ترویج مدرنیسم در جهان اسلام

به قلم: سید علی بطحائی

گزافه نیست اگر ادعا کنیم متفاوت ترین چهره از اسلام سنّتی«فتح اللّه گولن» باشد. عدم التزام به پروتکلها و چارچوب های فکری سنّتی ها و موافقت گسترده او با آموزه های مدرنیته هم نتوانسته گولن را از زیر چتر گفتمان سنّتی خارج کند. از آن جهت گولن را سنّتی می دانیم که گرایشات عمیق در تصوّف سنّتی دارد و مروّج فقه حنفی، کلام ماتریدی و آداب اسلامی کلاسیک است. جهت دیگری که او را سنّتی متفاوت می دانیم این است که گولن سخت دلبسته به آموزه های مدرنیته به ویژه لیبرالیسم است و از شیوع آن در جهان اسلام ابایی ندارد. مدرنیسمی که سنّتی ها به آن واکنش تند دفاعی نشان می دهند، حالا در قلب آموزه های مدارس فُتو جای گرفته است. گولن هرگز روشنفکر نیست و تیپ تفکرش با نصر حامد ابوزید، عابدالجابری و... یکسان نیست. او فقط اسلام سنّتی را بامدرنیته سازگار می داند و از این جهت جریان فکری خود را نمود بارز «اسلام اعتدالی» در جهان معاصر می خواند. او دقیقاً در مرز بین اسلام روشنفکری و اسلام سنّتی ایستاده است.

گولن که اپوزیسیون خط مشی های فرهنگی -  سیاسی دولت ترکیّه است، اکنون صفحه آخر از حیات خود را دور از وطن و در ایالت پنسیلوانیای آمریکا می گذراند. او که در چند سال اخیر از طرف دولت را ترکیه، اتهام رهبری گروهک تروریستی گولنیسم را نیز یدک می کشد توانسته با کادرسازی نیروی انسانی خبره و تأسیس بیش از هزار مدرسه بین المللی در یکصدوبیست کشور از جهان به پرورش نیروهای هم افق با لیبرالیسم، دلبسته به مدرنیته با گرایشات عمیق به رموز صوفیانه و آداب شریعت بپردازد.

به وضوح روشن است که بخش بزرگی از آینده جهان اسلام را اندیشه فارغ التحصیلان مدارس وی رهبری خواهند کرد و اردوغان با درک این نکته با قرار دادن نام گروهک گولن و مدارس تحت اشراف او در لیست تروریستی ناتو به معارضه جدی با آنها می پردازد.

به زودی و در افق زمانی نزدیک مدلی متفاوت از اسلام سنّتی گولنی، قارّه های سبز، سیاه، سرخ و زرد را به رنگ بی رنگی افکار گولن(بخوانید تسامحی) درخواهند آورد. در یادداشت پیش رو به نکاتی در مورد وی و مدارس تحت اشراف وی اشاراتی خواهیم کرد.

یکم:

فتح الله گولن در 27 آوریل 1941 در شهر ارزروم در شرق ترکیّه به دنیا آمد. او در سال 1946 تحصیلات ابتدایی خود را آغازید، اما سه سال بعد به خاطر مهاجرت خانواده‌اش به روستایی بخاطر انتصاب پدرش به عنوان امام جماعت، تحصیلات کلاسیک را ناتمام گذاشت. در روستا در مدرسه ای دینی به تحصیلات اسلامی پرداخت و در سن 10 سالگی حافظ قرآن شد و پس از فازغ التحصیلی به امامت جماعت مسجداصلی شهر ازمیر در غرب ترکیه به مدت پنج سال منصوب شد. وی در دوران اقامت خود در ازمیر در شهرهای مختلف منطقه دریای اژه در غرب ترکیه سخنرانی های اسلامی پرشور و حرارت دینی ایراد کرد. به همین جهت توسط حکومت نظامی پس از کودتا دستگیر شد و به اتهام فعالیت های ارتجاعی هفت ماه را در زندان گذراند. وی در سال های بعد در شهرهای مختلف ترکیه به امامت مساجد مهم مشغول شد. در سال 1979 شروع به نوشتن سرمقاله برای ماهنامه سیزینتی (فواره) در مورد معرفی حرکت نهضت خود کرد. او در سال 1981 به عنوان امام از ریاست امور دینی- یک نهاد رسمی دولتی- بازنشسته شد.

دوم:

 ظهور و تکامل جنبش او مربوط به دهه های 1980 و 1990 با کمک های جمع آوری شده از هوادارنش و مقالات توزیع شده در سراسر کشور است. این جنبش در سال‌های بعد مؤسسات آموزشی، رسانه‌ها، سازمان‌های غیردولتی، بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و انجمن‌های تجاری خود را تأسیس کرد تا اینکه جنبش متهم به نفوذ در نهادهای مهم دولتی مانند قوه قضائیه، پلیس و نیروهای امنیتی و ارتش شد. واحد اصلی فرقه وی تحت عنوان «خانه های نور:Isik Evleri» توسط خود گولن از طریق جمع آوری کمک های مالی مردمی بواسطه حضور در مسجدی در ازمیر که او در اقامه نماز می کرد تأسیس شد. دانشجویان به شرط رعایت تعدادی از قوانین مکتوب که شخصاً توسط گولن تعیین شده بود، اجازه اقامت در این خانه ها را داشتند. در سال 1970 تعداد این خانه ها به 12 خانه رسید. اولین مدرسه به نام لیسه یامانلار در سال 1982 تأسیس شد، اولین روزنامه زمان در سال 1986 منتشر شد، اولین مدرسه بین المللی در آذربایجان در سال 1991 تأسیس شد. شبکه تلویزیونی Samanyolu TV در سال 1993 شروع به پخش برنامه های او  کرد. یک سال بعد خبرگزاری جهان به شبکه تازه شکوفا شده گولن اضافه شد. سالهای بعد شاهد گسترش گسترده شبکه بود.

سوم:

گولن این فرقه را از دهه 1970 در ترکیه تأسیس کرد و سپس در دهه 1990 بین المللی شد. امروزه گفته می شود که این فرقه شبکه گسترده ای در سراسر جهان دارد. آنها مراکز آموزشی ملی و بین المللی، سازمان های مردم نهاد، کانال های تلویزیونی، بیمارستان ها، حتی یک بانک و چندین شرکت بیمه متعلق به جنبش دارند. گولن با سرمایه گذاری شخصی اقدام به راه‌اندازی این نهادها(با عنوان شبکه خدمت) را کرد که افراد بسیاری برای خدمت در این سرویس به تدریج جذب شده‌اند و در طی سال‌ها با کمک مالی و پشتیبانی خود بنیادی عظیم برای این تشکل فراهم نمودند.

چهارم:

از آمار دقیق مدارس منتسب به او در اقصی نقاط جهان اطلاعات دقیقی وجود ندارد. این مراکز خصوصی و نیمه خصوصی توسط شبکه جنبش گولن در سراسر جهان افتتاح شده و تنوع اسامی آنها با توجه به شرایط مختلف فرهنگی وسیاسی در کشورها سبب این عدم دقّت آماری شده است. برخی از این مدارس به ویژه بخاطر فشارهای سیاسی دولت ترکیه پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ ارتباط خود را با جنبش گولن علنی نمی‌کنند. گفته می‌شود تعداد این مدارس خارج از ترکیه به بیش از هزار مدرسه بین المللی می‌رسد و در بیش از ۱۲۰ کشور دنیا فعال هستند و بیش از دو میلیون دانش آموز تربیت کرده‌اند. از این تعداد تنها ۱۵۰ مدرسه در ۲۶ ایالت آمریکا فعال هستند. امروزه در ترکیه ۳۰۰ مدرسه گولنی وجود داشته که پس از کودتای ۲۰۱۶ تقریبا تمام آنها شناسایی شدند و کادرهای آن به سازمان دیانت سپرده وتغییر ماهیت داده است. همچنین مدارس گولنی در برخی از کشورها پس از کودتا به بنیاد معارف ترکیه واگذار شدند. مدارسی که علنی با جنبش گولن در ارتباط هستند توسط موسسه‌ای به نام «کمیته ای برای ترویج ارزش‌های مشترک» توسط فردی ترکیه‌ای_امریکایی به نام آلپ اصلان‌دوغان اداره می‌شوند. از آفریقا تا آسیای مرکزی و شرق آسیا تا آمریکای لاتین تحت نفوذ این مدارس هستند.

پنجم:

این مدارس خود را سکولار توصیف می‌کنند و نظم، انضباط، خدمت، مدارا وگفتگوی بین ادیان را ترویج می‌کنند؛ ولی درگزارشهایی ضد ونقیضی آمده که برخی گفته اند در چند سالی که در مدرسه بودم، هرگز یک آیه قرآن یا کتاب مقدس ندیدم. از آن سو برخی فارغ التحصیلان گزارش کرده اند که کتابهای گُولن و همایش های مخفی اسلام شناسی در آنجا برگزار شده است و چند کشور از جمله روسیه نسبت به آموزشهای این مدارس به شدّت مشکوک هستند.

ششم:

شاید یکی از دغدغه های بین المللی اردوغان در چند سال اخیر در پی تروریستی خواندن گولنیسم، اقدام به رایزنی های بین المللی برای مصادره این مدارس از وابستگان گولن به وزارت دیانت ترکیه باشد و سالی نباشد که خبر بازپس گیری مدرسه ای را منتشر نشود. امروزه این مجموعه بسیار بزرگ که به «جنبش گولن» معروف است، با همکاری افراد بسیار زیادی از مسلمانان دنیا - عمدتاً ترکیه‌ای- اداره می‌شود. افراد همکار در این بنیاد عمدتاً دانش آموزان، معلمان، تجار، روزنامه‌نگاران و افراد تحصیل کرده در زمینه‌های مختلف هستند.

النهایه:

 مدیریت علمی سایت و کانال تلگرامی مُسْلِمْنا پیشنهاد روش شناسی بررسی شیوه های آموزشی، فرهنگی و تبلیغی فعالیت ها و سرفصل های آموزشی مدارس فتو را در قالب رساله های دکتری، مقالات علمی- پژوهشی و محصولات دانشجویی مورد تأکید قرار می دهد.

آدرس اینترنتی جنبش فتح الله گولن در اینترنت

https://www.gulenmovement.com/