گزارش ازکتاب برگزیده سال 99«سیر تدوین و تطور صحابه نگاری» حجت الاسلام و المسلمین استاد محمدرضا هدایت پناه

از مهمترین ویژگی های این کتاب بررسی نقش شیعه و اهل سنت در تحولات ساختاری و محتوایی و بیان مزایا و نواقص صحابه نگاری‌ها  است.

مسلمانان در سده‌‌ی نخست هجری به دلایل گوناگونی، به سیره‌‌ی نبوی توجه کردند و دانش سیره نگاری را بنیاد گذاردند، اما بر اثر ارتباط صحابه با پیامبر (ص)، توجه به این طبقه بسی مهم شد و به فهرست نویسی درباره‌‌ی صحابه انجامید و زمینه‌‌‌ای برای پیدایی دانشی مستقل به نام «صحابه نگاری» فراهم شد.

شیعه در پیدایش و دگرگونی این دانش بسیار تأثیر گذار است؛ چنان که بر پایه‌‌ی منابع کهن تاریخی‌‌‌ می‌توان شیعه را بنیاد گذار آن برشمرد. طبق بررسی‌‌‌‌های به عمل آمده‌‌‌ می‌توان پذیرفت، نوشته‌‌‌‌های صحابه نگاران شیعی در صحابه نگاری‌‌‌‌های پسین اهل سنت نیز تأثیرگذار بوده است. بنا بر آنچه گفته شد‌‌‌ می‌توان دریافت که صحابه نگاری قدمتی برابر با سیره نگاری دارد که به فهرست و شرح حال و مسائل مربوط به یاران پیامبر صل الله علیه و آله‌‌‌ می‌پردازد.

صحابه نگاری به دلیل موضوع چالش برانگیز آن از زمینه‌‌‌‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی برخوردار است و از همین رو طی ده قرن، تطورات بسیاری به خود دیده و از جهت ساختاری و محتوایی دستخوش تغییرات و تحولات فراوانی شده است.

نوشتار حاضر ضمن اشارت به سیر تدوین و تطور این دانش و مجموعه‌‌ی صحابه نگاری‌‌‌‌ها و صحابه نگاران، به نقش شیعه و اهل سنت در تحولات ساختاری و محتوایی و بیان مزایا و نواقص صحابه نگاری‌‌‌‌ها پرداخته است. این اثر در شش بخش کلی، مباحث مذکور را مورد بررسی قرار داده است.

صحابه نگاران در شرح حال صحابه آگاهی هایی داده اند که درباره حوادث دوران رسالت است، اما بسیاری از این آگاهی ها را مورخان و به خصوص سیره نگاران در ضمن شرح حوادث دوران رسالت بیان نکرده اند. بنابراین شرح حال نویسی صحابه بخشی از سیره شناسی و نیز شناخت حوادث قرن نخست به شمار می رود که شناخت این دو دوره (عصر رسالت و بعد از آن) بدون مطالعه کتب صحابه نگاری، شناخت جامعی نخواهد بود.

ذکر این نکته هم ضروری است که صحابه نگاری به دلیل چالشی بودن موضوع، تحت تأثیر شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و دیدگاه های مختلف، تطورات بسیاری در طول تاریخ به خود دیده و از جهت ساختاری و محتوایی دستخوش تغییر و تحول فراوانی شده است.

این اثر در شش بخش کلی، مباحث مذکور را مورد بررسی قرار داده است. عناوین این بخش‌ها که هر کدام از آن‌ها حاوی چند فصل نیز می‌باشد به این قرار است:

بخش اول: کلیات: تبیین و ساختار؛ تعاریف و نگرش‌‌‌‌ها/ بخش دوم: سیر تدوین صحابه نگاری/ بخش سوم: آشنایی با صحابه نگاران(آمار و گونه شناسی، شناخت و شرح حال) / بخش چهارم: صحابه نگاری‌‌‌‌های مفقود (روش‌‌‌‌ها و بینش‌‌‌‌ها)/ بخش پنجم: مکاتب صحابه نگاری/ بخش ششم: علل و عوامل ازدیاد صحابه

ین کتاب ۷۷۵ صفحه ای به همت گروه فرهنگ و تمدن اسلامی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) تهیه و توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است.