معرفی و گزارش کتاب«المرجع فی تاریخ علم کلام»

الف (شناسنامه):

المرجع فی تاریخ علم الکلام

زبان:عربی(ترجمه از انگلیسی)

نویسندگان: اشمیتکه، زابینه؛ Schmidtke, Sabine;سید، اسامه شفیع,تحریر( زابینه شمیتکه)؛ ترجمه عربی اسامه شفیع السید؛ 

موضوع: اسلام - فرقه شناسی؛کلام – تاریخ؛ اهل تسنن - فرقه ها؛ متکلمان

نشر: :مرکز نماء للبحوث و الدراسات بیروت ۲۰۱۸میلادی=۱۳۹۷خورشیدی

ب(گزارش اجمالی کتاب):

کتاب «المرجع فی تاریخ علم کلام» گردآوری مجموعه مقالاتی جمعی مستشرقان و پژوهشگران در تاریخ علم کلام است. در این اثر سیر تطور و بازشناسی علم کلام در بستر تاریخ در قالب موضوعات دقیق کلامی در  قطعات کوتاه تاریخی از صدر اسلام تا سده های میانی و  امتداد برخی از آنان تا عصر حاضر مورد بررسی قرار گرفته است.

مولفین این مجموعه مقالات که پژوهش های آنان را می توان در زمره علوم میان رشته ای تاریخ و کلام رسته بندی کرد، با روش شناسی تحلیلی وبررسی تطور کلام و بررسی خاستگاه های تاریخی و تکیه بر کورنولوژی و تمرکز بر ماخذشناسی به به بازخوانی نقش پارامترهای جغرافیای علمی- فرهنگی وقومیتی در شکل گیری ملل ونحل وکلام در بستر زمان ومکان پرداخته اند وسیر تطور و دگردیسی را از این زاویه نمایانده­اند.

مقالات این اثر در پنج بخش اصلی مشتمل بر بررسی تطورات کلامی در دوران طلوع مباحث کلامی، بررسی آنها در دوران میانی و تعامل فکری وتاثیر وتاثر مکاتب کلامی بر روی یکدیگر پرداخته است.در دوبخش پایانی این کتاب که بخش کم حجم این اثر می پردازد به نقش موضوعات اجتماعی در شکل گیری وتطور مباحث کلامی و برخی از موضوعات کلامی دوران معاصر پرداخته است.

پربرگ ترین وترافیک مقالات این کتاب مرتبط باتطور مذاهب کلامی در پگاه علم کلام و طلوع خورشید کلام در سرزمین اندیشه اسلامی  و پیدایش فرق نخستین است.

مقالاتی در اصول علم کلام و نخستین فرقه کلامی وقدریه نخستین واشارات کلام شیعی در زمره مقالات قرن نخست هجری قمری است.مقاله فکرلاهوتی در عهد دوم عباسی و مذاهب الحادی اثری از پاتریشین کرون دانمارکی الاصل، سرحلقه اتصال قرن نخست با دوران جدیدی از کلام یعنی پیدایش معتزله است.

معتزله واصول آن ومعتزله نخستین وتعاملات و افتراقات معتزله با زیدیه وشیعه سرحلقه مقالات دیگری از این بخش از تاریخ تطور علم کلام محسوب می­شود.

در بخش تطورات قرن سوم به مقاله ای از حارث بن رملی استاد دانشگاه کمبریج در اشاعره نخستین پرداخته است وبا مقاله ای از سیر گسترش اشاعره از قرطبه اسپانیا تا خراسان ضریب نفوذ اشعری را در قرون پنج وشش مورد مداقه قرار داده است.

کلام کرامیه واباضیه وکلام اثری وفلسفی واسماعیلیه واندیشه کلامی صوفیانه از تک نگاری هایی است که در این بخش بدانها پرداخته شده است.

بدیهی است جای خالی مقالاتی در جبریه نخستین، خوارج  ،مرجئه و عثمانیه در این بخش محسوس وملموس است و نادیده گرفتن آنها در این مجموعه مقالات یک خلا جدی محسوب می شود.

در بخش بعدی این مقالات به موضوع تعاملات موضوعات کلامی و دانش ها بر روی یکدیگر می­پردازد وبا چهار مقاله نقش موضوع حال ابوهاشم جبایی در تعدیل مکتب اشعری و تاثیرمنطق و الحاد وارزشهای اخلاقی در علم کلام آنها را مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد.

در بخش سوم این کتاب به بررسی وتطور علم کلام در سده های میانی قرن پنجم به بعد پرداخته و با مقاله ای از پیوند علم کلام وفلسفه سینوی و مذهب اثنی عشری و زیدیه یمن وامتداد کلام اشعری درمصر ومغرب و بازشناسی علم کلام درشبه قاره هند ومعرفی مذهب کلامی حنبلی به پایان می رسد.

در بخشی دیگری از این اثر چهار مبحث سیاسی محنت مامون وابن عقیل وقشیری ودولت موحدین در علم کلام مورد مداقه قرار گرفته وبازنمود  این وقایع سیاسی در آرای کلامی مورد مداقه قرار گرفته است.

از نکات قوت این اثر که پیشتر در ایران نمونه مشابهی را تحت عنوان «فرق تسنن از استاد دکتر مهدی فرمانیان» انتشار یافته این است که در ضمن کثرت مولفین صاحب نوعی همکاری در جمع مجموعه ای مقالات در یک موضوع علمی نمایانده است.

بنظر می­رسد ترجمه ونقد دقیق این اثر در مجامع کلامی و لحاظ امانت سنجی مترجمین از انگلیسی به عربی و دقت در بازگردانی آن به پارسی بتواند باعث رونق کلام پژوهی محافل حوزوی و کلاس های زبان آموزی تخصصی باشد.

سردبیر مسلمنا:سیدعلی بطحائی