درباره لایه پنهان جریان صدر(روانشناسی سیاسی مقتدی صدر و بررسی مختصات فکری هواداران)/ قسمت دوّم

به قلم: سیّدعلی بطحائی

شناخت دقیق جریان صدر، بدون آشنایی با شخصیت استثنایی مقتدی صدر و رفتارشناسی هواداران او میسر نیست. جریان صدر، بیش از حد وابسته به تصمیمات، مواضع و آرای اختصاصی مقتدی صدر است و به دلیل شخصیت ویژه او، جریان صدر در دوران پس از او، همانند کلافی سر در گم خواهد شد. به همین مناسبت در یادداشت پیش رو به نکاتی در مورد روانشناسی مقتدی صدر، ویژگی های نیروهای انسانی تحت امر او و گونه شناسی فکری این جریان اشاراتی خواهیم داشت. 

یکم: روان شناسی سیاسی یکی از علوم میان رشته ای است که با توجه به داده های هدفمند، به تحلیل شخصیت سیاسی یک کنشگر می پردازد. در این دانش از طریق تحلیل مواضع و رفتارهای یک شخصیت در موقعیّت های حساس و بحرانی آنها را تجزیه و تحلیل می کند واز این طریق نقبی به شخصیت سیاسی فرد مزبور می زنند. این دانش از آن جهت حائز اهمّیّت است که در اثر استخراج وتحلیل نتایج این داده ها، می توان به گمانه زنی های قابل اعتمادی، نسبت به رفتارهای آینده یک کنشگر سیاسی پرداخت. در آکادمی های غربی، عمده رهبران سیاسی- محبوب یا منفور- روان شناسی سیاسی شده و در مورد برخی شخصیت ها، تا کنون چندین پژوهش اختصاصی انجام شده است. بررسی مواضع رفتاری مقتدی صدر در دوران سرپرستی جریان صدر و به خصوص در مواقع بغرنج سیاسی نشان می دهد که از حیث روانشناختی مقتدی صدر شخصیتی چندبعدی و ناشناخته دارد. داده ها نشان می دهد که عموماً رفتارهای ضدونقیضی وغیرقابل پیش بینی از او سر زده است. برخی از تحلیل گران او را یکی از نمادهای «فوران افراط و تفریط در سپهر سیاست» خوانده اند و برخی نیز با این نظر، چندان موافق نیستند. چنانچه اشاره خواهد شد؛ مقتدی از طرفی یک رهبر ضدآمریکایی تمام عیار است و از طرفی هم معارض با نسخه های دیگر مقابله با آمریکا در عراق است. مقتدی فرزندی از خاندان مرجعیّت است که حتّی در مواردی مواضع ضدونقیضی و اظهاراتی جنجالی برعلیه مرجعیّت شیعه به ویژه آیت الله سیستانی بر زبان جاری کرده است. او با اینکه خود را از فرزندان حوزه نجف می داند(مرکز فکری که زخم های زیادی از کمونیست وبعثی ها خورده)؛ ولی هنگامه جهاد، انتخابات و امور سرنوشت ساز و ... دست یاری به سوی کمونیست های افراطی وحتی سکولارها دراز کرده است. صدر اصولاَ حدومرزی برای مواضع فکری خود ترسیم نکرده و گاهی در قم و زمانی در اربیل و دورانی در ریاض است. یک روز خود را تنها «منجی عراق» می داند و «تیار الصدر» را یگانه نسخه شفابخش آلام تاریخی بین النهرین معرفی می کند و زمانی فریاد گسست از سایر احزاب سر می دهد و در مواردی ندای وحدت و همکاری با تمام گروه های عراقی را صلا می دهد. گاهی قطب اختلاف است و زمانی کانون اتّحاد. در هنگامه انتخابات او بیشتر به سوی کمونیست های بعثی و سکولارهای اربیل نشین ها می رود و از مذهبیون که در دوران صدام زخم خورده آنها هستند فاصله زیادی می گیرد. گاهی در جایگاه یک روشنفکر قرار می گیرد و زمانی دیگر در جایگاه پوپولیست تمام عیار ظاهر می شود. نه می توان به عنوان پشتیبان، به او تکیه کرد و نه صدر به کسی اعتماد می کند. او نه مخالف ایران است و نه ضد ایران. او سخنگوی ساکنان شهرک زخم خورده صدر است و در حالی که بحران‌های مختلفی ساکنان این منطقه را درگیر کرده، خود را منجی و اسطوره آنها می داند تا حامی آنها باشد. نتایج چند انتخابات اخیر نشان داد که جریان او توان زیادی نداشت که به تنهایی پارلمان تشکیل دهد و او درصدد برآمد تا منفک از ائتلاف های شیعه خود را نشان دهد. مقتدی اگر در جایگاه قدرت قرار گیرد؛ مجموعه ای از تناقضات را بر حاکمیّت عراق تحمیل می کند. او که در چند سال اخیر با تشکیل سرایا السلام(لشکر صلح) به دنبال عدالت و مبارزه با مفاسد حاکمیّت بود، در تنش اخیر حدود سی کشته با شعار صلح طلبی بر جای نهاد. تعاملات بین المللی او نیز از آن جهت با سیاست های دولت عراق معارض است؛ چون او می خواهد متمایز باشد و به خوبی دیده شود. صدر هم می خواهد با همه باشد، و هم می خواهد جور دیگر دیده شود و به عبارتی خود را نوع دیگری بنمایاند. مقتدی را نه می توان طرد کرد و نه حذف. «مقتدی» تنها می خواهد در «صدر» اخبار باشد و همه به او «اقتدا» کنند. بر این اساس می توان این پیش بینی را لحاظ کرد که با استعفای اخیر، او قصد دارد در جایگاه متفاوت بالاتری، مواضع پیشین خود را تکرار کند و بعید نیست باز هم در صحنه سیاست عراق وقایع گذشته را اعاده کند.

دوّم: بررسی ها نشان می دهد بخش عمده ای از هواداران مقتدی صدر از نسل جدید جوانان پرشور عراقی(اصطلاح رایج وطنی دهه هفتاد وهشتادی ها یا تعبیر علمی زومرها /zoomers) هستد. از نظر روان شناختی این طیف انسانی، نوجوانان پرسروصدایی هستند که خوراک فکری اصلی آنها فضای مجازی و تربیت شده های فناوری دیجیتال قابل حمل هستند. آنها نسل جدیدی از هواداران هستند که مبارزات، آنها از آبشخور فکری عمیقی برخوردار نیست. از منظر زومرهای عراقی هوادار صدر، مبارزه با آمریکا بیش از آنکه یک «استراتژی دائم فکری» باشد؛ یک «تاکتیک موقّت نظامی» است. مبارزه با آمریکا در نزد هواداران صدر، رنگ و لعاب مبارزات نسل های قبل را ندارد. مقتدی توانسته این نسل را که آمریکاستیزی کم هزینه را بر می گزینند را زیر بیرق خود جمع و آنها را برای اهداف نهضت اصلاحی خود بسیج کند. این نسل هیجانی و البته پرشور که با نسخه های ضدآمریکایی رایج در عراق تفاوت هایی دارد؛ با زور آزمایی های چندباره خود تاحدودی توانسته اند، سایر قرائت های مبارزه با امپریالیسم را به چالش بکشاند. در همین بحران اخیر، تصویری از یکی از جوانان صدری - که پلاکاردی در دست داشت - منتشر شد که ساختار فکری این جریان را به خوبی نمایان می کند. بر روی پلاکارد این جوان حامی صدر نوشته بود: «بهترین راه حل برای بحران عراق این است که نخست وزیر آینده، خودش شیعه باشد، پدرش سنی مذهب و مادرش مسیحی باشد. همسری از طایفه کُردها اختیار کند و در ایران متولّد و در عربستان تحصیل کرده باشد و از طرفی گرین کارت آمریکایی را هم داشته باشد. در محافل مخفی شبانه، شراب بنوشد و در محافل علنی روزانه، نماز بگذارد!!!» این نسل متفاوت با تفکری لرزان، چشم اندازی از روانشناختی نسل جدید جنبش صدر را نشان می دهد.

سوّم: چنانچه در یادداشت پیشین جامعه شناسی شهرک صدر اشاره شد، هسته مرکزی شهرک صدر را عشایر و روستاییان با تفکر بَدَوی تشکیل داده اند. نسلی که به سختی امرار معاش می کند و به صعوبت کدّ یمینی در می آورد و اکثر خدمات شهری ومشاغل پایین دستی عراق را تصاحب کرده است. جذابیّت صدر در نزد هوادران، به خاطر حضور پدرش و نقش آفرینی خاندان او، در بین این طیف بدوی عراقی است. زمانی که عمده مبارزان عراقی در دوران تلخ صدام، مردم ستمدیده عراق را رها کرده بودند، این خاندان صدر بودند که در کنار آنها ماندند و التیام بخش زخم های صدام بر پیکره عشایر و روستائیان بوده ومقتدی میراث دار این رسالت است. هوادارانی که در پس این خاطرات تلخ، جز زور و فشار و کشتار چیزی در خاطره اشان باقی نمانده و به غیر از بدبینی وشورش نسبت به حاکمیّت، نگاهی دیگر را بر نمی تابند.

چهارم:

تحلیل رفتارهای مقتدی صدر با پیش فرض ها و سیاست های حاکم بر اولویّت های نظام مقدّس جمهوری اسلامی و وزارت خارجه ایران خطاست. نباید با عینک ایرانی، تحولات جریانات عراق را تحلیل کرد. مقتدی بیش از آنکه فکر ایرانی داشته باشد، مَشربش عراقی و منش او مطابق سیاست های عراقی هاست. عراقی ها، عُصبه های عربی و عُلقه های خونی فراوانی با نژاد همخون خود دارند و بالتّبع این آمیختگی را نه با ایرانیان ونه ترک ها و نه هر نژاد دیگری برقرار نمی کنند. اینجاست که نشست و برخاست او با بن سلمان سعودی، معنایی دیگر پیدا می کنند. شاید بتوان این نکته را افزود که مقتدی صدر بیش از آنکه وابسته به ایران باشد؛ دلبسته به سیّد حسن نصرالله، بخاطر هم خونی و عربیّت اوست. مقتدی صدر بیش از همه کس در جهان اسلام خود را به سیّدحسن نصرالله نزدیک می داند. موضع گیری های او و کُرنش بی چون وچرای او از رهبر حزب الله لبنان این باور را تقویت کرده که قومیّت عربی صدر وهوادرانش، بر سایر نهضت های غیر عربی جهان اسلام برتری دارد.

النهایه:

آنچه اشاره شد پیش درآمدی مختصر و بُرشی کوچک از زوایای نادیده روان شناسی سیاسی مقتدی صدر و هوادران اوست. بررسی تحلیلی دقیق، جامع و شخصیّت شناسی سیاسی این جریان و رهبر آن در قالب رساله های دکتری، مقالات علمی - پژوهشی دانشجویان(روانشناسی، جامعه شناسی و جریان شناسی)، می تواند لایه های پنهانی دقیق تری از این جریان و آرمان های آن را برای شناخت بهتر از این جریان را فراهم آورد.

سید علی بطحائی: طلبه حوزه علمیه. دانش آموخته دکترای مذاهب کلامی  این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید