رویارویی سکولاریسم با اسلام سیاسی در سریال رمضانی حشاشین 2024

✍️ به قلم: سید علی بطحائی

🔹شب های رمضان 2024 جهان عرب به ویژه مصر با پخش «مسلسل الحشاشین» همراه شد. در حالی که اخیرا تولید و پخش سریالهای رمضانی رشد چشمگیری داشته و اهداف این برنامه ها ارتقا معنویت و رشد اخلاق اسلامی معرفی و کمتر مباحث غیردینی و تسویه حساب های سیاسی در این سریالها مطرح بوده است. اما امسال در مسلسل رمضانی الحشاشین این هدف نادیده گرفته و شبکه المتحده با پخش سریال الحشاشین به تسویه حساب سیاسی پرداخت و تیرخلاص خود را از پایگاه سکولاریسم به سمت اسلام سیاسی اهل سنت با گرایش اخوان شلیک کرد. اما حلقه مفقوده در ساخت و پخش این مسلسل و ارتباط نزاریان اسماعیلی و اخوانیون سیاسی در کجاست که این سریال با این هزینه و بدهی های کلان مصر ترویج و ساخته می شود.

یکم: نزاریان شعبه ای از اسماعیلیه اند که پس از عدم پذیرش خلافت نزار توسط مستعلی در مصر به ایران منتقل و راهبری آن توسط «حسن الصباح» تداوم یافت. الحشاشین فیلمنامه ای از زندگی حسن الصباح (م ۵۱۸ ق)، قلعه الموت و فرقه فدائیان نزاری (موسوم به حشاشین) است که به زندگی حسن صباح و روانشناسی شخصیت او و فداییان تحت امر او پرداخته. مورخین تصریح کرده اند که مهمترین شیوه فداییان نزاری تحمیل عقیده با چماغ رعب و ابزار ترور بود. نزاریان مخالفان خود را با کاردِ برّان از بین برده و آنها با این شیوه به سکوت دعوت می کردند. فخررازی (م۶۰۶ ق) به نمونه ای از برخورد آنها اشاره و می نویسد: «در مباحث جدلی کلامی خود تا قبل از رویارویی با حشاشین از عبارت «خلافاً للملاحده خذلهم الله» بهره می برم. تا اینکه یکی از فداییان اسماعیلی، من را به گوشه ای برد و بررویم کارد تیزی کشید و تهدید به قتلم کرد. از آن به بعد لحنم را تغییر و می گفتم: «خلافاً للاسماعیلیه.» یکی از شاگردان وی از علت تغییر لحنش پرسید و فخر پاسخ داد: ای یار! اسماعیلیه برهان قاطع دارند. چاقوی تیز، جایی برای قوت استدلال باقی نمی گذارد!!!» (جامع التواریخ، رشیدفضل الله همدانی، به کوشش محمدتقی دانش پژوه، ص۱۷۲). همچنین پژوهش های کنونی روشن کرده که حشاشین یک افسانه ساخته مارکوپولوست و اعتبار علمی ندارد.

دوم: دروازه ورود سریال و تعامل او با مخاطب بی آشنا از ارتباط حقایق تاریخی با وقایع معاصر با سکانس پرتکرار و عبارت «مفتاح الجنه» فداییان نزاری آغاز شده است. جان نثاران نزاری در سکانس اول فیلم خطاب به حسن الصباح او را «کلید رفتن به بهشت» می دانند. در سکانس بعدی، یک فدایی با پرت کردن خود از بالای قلعه الموت به پایین دره و فریاد بلند «جانم فدای تو ای کلید دار بهشت» به مخاطب القا می کند که فدائیان حسن صباح افرادی چشم بسته و گوش به فرمانند که هم به شخص حسن صباح رگه قداست داده و هم تفکرات او را با لسان زور ترویج می کنند. همین تک سکانس دستمایه اصلی کارگردان و تحلیل گران شده که این سریال، به دنبال یافتن تشابه «حشاشین» با «اسلام سیاسی» است و «حسن الصباح» را پدر معنوی «حسن البنا» معرفی کنند.

سوم: حلقه مفقوده این سریال (فراتر از بررسی محتوای فیلمنامه تاریخی حشاشین و قضاوت در مورد آن)، اینکه چطور کارگردان فیلمنامه را به شکلی ارائه کرده که حشاشین دقیقا بر اخوان منطبق شده. احتمالا نقطه خیالی تاریخی اتصال اخوان با حشاشین در این سریال را در ترورهای نجیب محفوظ، فرج فوده و نوال سعداوی می توان رهگیری کرد. بنابه برخی گزارش های دولتی این افراد در لیست سیاه ترورهای بنیادگرایان قرار گرفته بودند و دولت مصر با هدف حذف اسلام سیاسی از سپهر سیاست مصر، همه آنها را در کارنامه اخوان ثبت کرد. نجیب محفوظ، تنها برنده عرب زبان جایزه صلح نوبل در ماجرای کمپ دیوید ضمن حمایت از این پیمان در لیست ترور سیاه تکفیری ها (که لزوما به اخوان ارتباط نداشتند) جای گرفت. حتی نجیب در ماجرای کتاب آیات شیطانی به بهانه آزادی بیان کتاب رشدی را تخطئه و از این جهت به لیست سیاه ترور تکفیری ها وارد شد. این شواهد باعث شد که سکولارها، اتهام ترور و رفتارهای تروریستی برخی افراطیون را به اسلام سیاسی منتسب کند و قیاس آنها با حشاشین موجه شود.

النهایه: در زمانه ای که برگ برنده نبرد اسرائیل و حماس در طوفان الاقصی به نفع کارنامه اسلام سیاسی رقم می خورد، چنین رویارویی رسانه ای را می توان در راستای تضعیف اسلام سیاسی و کمرنگ کردن موفقیت‌های آنان تحلیل کرد. اینجاست که ارتباط حشاشین با اسلام سیاسی را می توان از سنخ شیطنت های تاریخی تحلیل کرد که نه ارتباط تاریخی موثق و نه تشابهی بین اسلام سیاسی و رفتارهای تروریستی دارد. از این روست که مخالفت اخوانی‌ها با پخش این مسلسل را واکنشی طبیعی و آن می توان کنشی منطقی و قابل فهم تحلیل ارائه کرد.