نکاتی درباره دو ‌موضع گیری متعارض از اسلام سنتی در مورد تعطیلی شنبه ها

 به قلم: سید علی بطحائی

 رسانه ای شدن یک استفتاء دال بر جواز تعطیلی شنبه ها و علنی شدن یک اظهارنظر مبنی بر عدم جواز تعطیلی شنبه ها از سوی دو فقیه طراز اول و بلند پایه از اسلام سنتی [ که هر دو نظر محترم و دارای مبانی فقهی متقن هستند] نکاتی مهم درباره ضرورت توجه و شناخت دقیق تر از اسلام سنتی و رابطه سنتی ها با اسلام سیاسی را دو چندان کرده است. همچنین شناخت نقاط افتراق و اشتراک خرده جریانهای اسلام سنتی و رسالت اسلام سیاسی در برابر نظرات متعارض فقهای عظام سنتی اهمیتی مضاعف دارد. به همین مناسبت در یادداشت پیش رو به نکاتی در این باره اشاره خواهیم داشت.

 یکم؛

بدون لحاظ صحت و یا اصح بودن این دو فتوا یا واکاوی قوت و یا اقوی بودن استدلال های این دو مرجع سترگ [که هر دو نمایندگانی خوش نام و دارای کارنامه درخشان از دو طیف متمایز از اسلام سنتی هستند]، این دو اختلاف فتوا را بیش از آنکه دو نظر فقهی جزئی بدانیم؛ بایست آن را در دو اختلاف جریانی از دو طیف از اسلام سنتی تحلیل و بررسی کرد. بدیهی است اگر بخواهیم این دو فتوا را بسان سایر اختلافات فقهی رایج بدانیم، از شناخت ماهوی اسلام سنتی بازمانده و نمی توان نسبت سنجی درستی بین فتاوای متفاوت اسلام سنتی برقرار کرد.

 دوم؛

در عرف رایج جریان شناسی، عموما اسلام سنتی یک طیف واحد تلقی می شود. حال آنکه دقت در مبانی و مبادی دو خرده جریان از گفتمان تنومند اسلام سنتی نشان می دهد ما در شناخت اسلام سنتی با طیفی متکثر رو به رو هستیم. تا آنجا که ما بررسی کرده ایم، می توان در حوزه علمیه قم سه خرده جریان از اسلام سنتی را احصا کرد. طیف یکم؛ اسلام سنتی ناب. طیف دوم؛ اسلام سنتی وظیفه گرا و سومین طیف اسلام سنتی نظام واره یا فقه نظام ساز.

 سوم؛

مرز این خرده جریانات در واکنشهای متفاوت آنها نسبت به مولفه های سنت و تجدد، کنش های مختلف آنها نسبت به شاخصه های مدرنیته و ارائه یا عدم ارائه یک بسته فکری منظومه وار و منسجم از اسلام شناسی است.

طیف نخست از اسلام سنتی، سلبا و ایجابا نسبت به مدرنیته بی تفاوت است و اسلام را به صورت بسیط و خالص ارائه می کند.

طیف دوم ضمن شناخت اجمالی از نزاع اسلام و تجدد در مواردی خاص به جهت پاسخگویی به برخی مسائل و شبهات پیش آمده در برابر سنت و تجدد (به صورت مقطعی و بسان جزایری پراکنده) به حسب وظیفه اجتهادی خود به آن واکنش نشان می دهد.

طیف سوم از اسلام سنتی، ضمن شناخت کامل از مکاتب و ایسم های غرب و مدرنیته بر آن است که اسلام را به صورت یک بسته کامل و نظام فکری منسجم در برابر ایسم های غربی عرضه کند. شهید محمدباقر صدر در «اقتصادنا»، علامه طباطبایی در «اصول فلسفه و روش رئالیسم»، حضرت آیت الله جوادی آملی در «روابط بین الملل در اسلام» و آیت الله هادوی تهرانی در کتاب «مکتب و نظام اقتصادی اسلام» نمایندگان طیف سوم [و البته پیشرو و مترقی] از اسلام سنتی هستند.

چهارم؛

با موضع گیری های متفاوت در مسئله تعطیلی شنبه ها در اسلام سنتی، باید اعتراف کرد که اسلام سیاسی در شرایطی پیچیده قرار گرفته است. گزافه نیست اگر ادعا کنیم اسلام سیاسی با کثرت تعاملات بین المللی و مسئولیت خطیر نسبت به تقویت بنیان های اقتصادی جامعه اسلامی و رفع دغدغه های بجای فعالان اقتصادی در عرصه بین الملل باید با اقناع افکارعمومی و تحلیل های نخبگانی این مسئله را بررسی مجدد کند.

 پنجم؛

اسلام سیاسی وظیفه سنگینی بر دوش دارد؛ نخست آنکه باید کارآمدی اقتصادی خود را در برابر اسلام سکولار و اقتصاد لیبرال ثابت کند، دوم آنکه باید بداند انتظارات بزرگی نسبت به صحنه رقابتی اقتصاد بین المللی و سرنوشت اقتصادی جامعه اسلامی پیش روی اوست. اسلام سیاسی باید مدنظر داشته باشد که توقعاتی غیرقابل اغماض برای اثبات کارآمدی فقه سیاسی در عرضه اندام اقتصاد مقاومتی در صحنه نظریات اقتصاد رقابتی بین الملل دارد و باید با مطالعات آسیب شناسانه، نقاط قوت و ضعف این دو فتوای مهم را لحاظ و با بازنگری، استفاده از اطلاعات آماری، پیمایش های دقیق میدانی و اظهار نظرهای متخصصان و فعالان اقتصادی و ارزیابی نهایی دیدگاه های موافقین و مخالفین تعطیلی شنبه ها، راه درست و صلاح پیش روی مصالح عالیه اقتصاد کشور در صحنه رقابت تنگاتنگ اقتصادی امروز انتخاب کند. چنین باد

#اسلام_سنتی #فقه_سنتی #فقه_نظام_ساز #اسلام_سیاسی #فقه_سیاسی