ماهیت بحران اُویغُورهای چین، نزاعی نژادی یا سرکوبِ اسلام و مسلمین؟

به قلم سیدعلی بطحائی

✂️برش هایی از متن:

✂️ بررسی رفتارهای دولت چین با مسلمانان اویغور نشان می‌دهد که این نزاع، بیش از آنکه جنگ و جدال با اسلام و اسلام‌گرایی باشد؛ یک درگیری قومی و نژادی است و دولت چین به جهت حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی خود با آن برخورد کرده است.

✂️روش تحقیق این نوشتار بر این اساس استوار است که بدون توجه به اختلافات سیاسی چین - آمریکا و با در نظر گرفتن مواضع ایلهام توهتی( مرد سال ۲۰۲۱ جهان اسلام از کشور چین) به دنبال سرنخ‌های اصلی تنش در اویغور چین باشیم و معتقدیم با این روش پژوهشی و غیرسیاسی، می توان به ماهیت نزاع اویغور نزدیکتر شد.

✂️در ایران، همزمانی حوادث انتخابات ۱۳۸۸ و کشتار اُرُومچی چین در ۲۰۰۹، فرصت موشکافی مسئله مسلمانان چین را به هموطنان عزیزمان نداد و در این بی‌خبری؛ پرونده کشتار نژادی اویغور، رنگ اسلامی به خود گرفت و گوی اطلاع‌رسانی رسانه‌ای را اسلام‌ستیزان ربُودند و در نبود پژوهشگران بی‌طرف، اخبار به نفع سیاسیون تفسیر شد.

✂️ دولت چین بر این باور است که اگر با برنامه‌ریزی حساب‌شده و با غلبه جمعیت نژاد چینی «هان » (به چینی漢族) نتواند اویغورهای ترک‌تبار را تحت کنترل خود دربیاورد، فرجام استان مسلمان‌نشین "سین کیانگ" بدتر از کشمیر یا سوریه خواهد بود.

✂️ دولت چین هرگونه نمادسازی اسلامی که احساس استقلال را در اویغورهای چین پررنگ کند، اعم از غلبه نمادهای اسلامی بر چینی و‌ ترویج شعایر اسلامی را در راستای سرکوب استقلال‌طلبی تفسیر می‌کند.

✂️ نگارنده معتقد است با خلق یک فرضیه‌‌ می‌توان این نزاع را دقیق‌تر بازسازی کرد: با شبیه‌سازی ذهنی می‌توان گفت که اگر به جای مسلمانان ساکن سین کیانگ، مسیحیان ساکن این ایالت بودند و داعیه استقلال‌طلبی سر می‌دادند، با اقداماتی مشابه از طرف دولت چین مواجه می‌شدند و در این راستا مسجد و کلیسا و کنیسه و حجاب و اردوگاه های کار اجباری و... تفاوتی ندارد و نمی‌توان همه رفتارهای خشن دولت چین را به اسلام ستیزی مرتبط کرد.

✂️ به عنوان عدالت خواهی - که مهمترین رکن اسلامُ الحَرِکی است- باید اقدام ظالمانه چین را محکوم کرد، ولی از طرفی نیز تحریکات استقلال طلبانه اویغورهای ترک چین و سیگنالهای قومیتی- نژادی ترکیه بخاطر احیای مجدد خلافت از دست رفته عثمانی را نیز نمی توان نادیده گرفت.

اصل نوشتار:

بنا بر دغدغه شخصی و ارتقاء سطح شناخت از تحوّلات جهان اسلام با تمرکز بر معرفی لیست پانصدنفره از تأثیرگذارترین چهره های شاخص جهان اسلام و سفارش موکد مدیر محترم سایت وکانال تلگرامی علمی - تخصصی مُسلِمنا حجه الاسلام والمسلمین دکترمهدی فرمانیان مبنی بر پژوهش منصفانه و به دور از هیاهوهای سیاسی در مورد معرفی ویژه «مرد سال 2021 جهان اسلام؛ ایلهام توهتی» در دستور کار قرارگرفت تا دلایل انتخاب او به عنوان تأثیرگذارترین چهره سال از دیدگاه سالنامه اُردنی را واکاوی کنم.(1)

در آغاز هدفم گردآوری و تحلیل اطلاعات در مورد معرفی شخصیت و عملکرد ایلهام توهتی بود، ولی آنچه مسیر نگارش این نوشتار را جور دیگر رقم زد، وجود اطلاعات ضدونقیض و موضع گیری های دوپهلو درباره او، در بحران «اویغورهایِ مسلمانِ ساکن استان سین کیانگ در شمال غرب چین» بود.

پیشتر نیز در مورد عملکرد محمدتقی عثمانی در پاکستان(2) و عمربن الحفیظ در یمن(3) نوشته بودم و عملکرد توهتی هیچ سنخیتی با آن دو مسلمان تأثیرگذارجهان اسلام نداشت و حدس می زدم انتخاب او بخاطر مبارزات سیاسی اش است نه اقدامات علمی و فرهنگی.

تناقض در اطلاعات او تا آنجا بود که دولت چین او را یک مخلّ امنیت، آشوبگر و جدایی‌طلب می دانست(4) و از سوی دیگر آمریکا و اتحادیه اروپا وی را می ستودند و جایزه ویژه «ساخاروف» را که به چهره های متمایل به گرایش‌های لیبرالی غرب اعطا می کنند، به وی دادند(5).

جایزه ساخاروفی که اصل پیدایش آن بیش از آنکه دغدغه علمی وفرهنگی باشد، انگیزه های سیاسی و خاص در متولیان آن مشهود است و زمینه پیدایش آن در جنگ سرد جهانی این امر را تقویت می کند.

این اطلاعات ضدونقیض در مورد ایلهام توهتی تا جایی بود که برخی منابع نیز در اصل مسلمان بودن وی تشکیک کردند و با بهانه های واهی او را خارج از دایره اسلام و به تعبیری مسلمان‌نما معرفی می کردند.

در این کش وقوس شخصیت شناسی «ایلهام توهتی» متوجه شدم که در کشف عملکرد او، ابرهای سیاه سیاست برشناخت شفاف ایلهام سایه افکنده و مواجه دُوَل غرب با وی و محکوم کردن چین به بهانه نقض حقوق بشر در مواجه با ایلهام، یک مانع بزرگ غیرپژوهشی است.

موارد فوق مرا مصصم کرد به جای معرفی شخصیت «ایلهام توهتی» تمرکز خود را در رفتارشناسی و تکیه بر مواضع او در مسئله اویغورها قرار دهم، تا شاید از این رهیافت متفاوت بتوانم کلاف سر در گم اطلاعات متناقض در مورد او را دقیق تر باز کنم و ممکن است از این راه جدید، نگاهی متفاوت به حوادث اویغورهای چین نیز برسم.

پیش از هر نکته‌ای بجاست از نظر «روش تحقیق» اشاره کنم که سنجش رفتار ومواضع «ایلهام توهتی» و از آن طرف عکس العمل دولت‌های چین وآمریکا می‌تواند یکی از راه های مطمئن برای کشف صحنه غبارآلود وقایع اویغورها باشد و ممکن است از این رهیافت بتوان صحنه مکّدر وآمریکاآلوده‌ی رفتار با مسلمانان چین را بدون صحنه سازی و مشاطه‌گری‌های سیاسی رسانه‌ها رصد نمود.
ماجرای مطرح شدن توهتی با وقایع 13تیرماه 1388 (8جولای2009)و آشوبهای خیابانی منطقه اورومچی(پایتخت استان مسلمان نشین سین کیانگ) پیوند خورده است.

نکته اینجاست که همزمانی حوادث انتخابات 1388 در ایران و حوادث تلخ آن با کشتار چین اجازه واکاوی دقیق این حادثه را نداد و عمق اختلافات قومیتی بومیان چینی(نژاد هان) با مسلمانان اویغور(نژادترک) موشکافی نشد و اجازه تدقیق در ماجرای اورومچی را نداد. لذا در برخی محافل ومواضع، غلبه اسلامی بودن کشتار اورومچی بر نزاعهای قومی قبیله ای (هان- اویغور) سایه افکند و افکار عمومی اقناع درستی در این ماجرا نشدند و پرونده کشتار مسلمانان چین رنگ اسلامی به خود گرفت وگوی میدان اطلاع رسانی رسانه‌ای مسلمانان اویغور را، فرصت‌طلبان اسلام ستیز ربودند.(6)

بنا به گزارش «دویچه وله» نخستین واکنش رسمی ایلهام توهتی پس از کشتار ارومچی آن بود که وی با صراحت آن را مسئله‌ای قومی معرفی کرد و گفت:

در طول تاریخ همواره تنش‌هایی بین چینی‌های نژاد« هان» و اویغورهای مسلمان «ترک» وجود داشته است، اما آن تنش هرگز به نفرت طرفینی تبدیل نشده است. من معتقدم که امروز اعتماد بین اقلیت اویغور و هان چینی‌ها از بین رفته ونفرت قومیتی درسطح بالایی است.(7)

این استاد اقتصاد دانشگاه پکن که بنا به اطلاعات برخی منابع گرایش‌های کمونیستی هم دارد(!) چند سال پیش از این (سال2006 میلادی) با مشارکت در سایت اویغورآنلاین به زبان چینی Uyghur Online با اقدامات دولت چین در تغییر ترکیب جمعیتی سین کیانگ مقابله می کرد.
در مصاحبه‌ای که رادیو آسیای آزاد-موردحمایت آمریکا ودول غرب- توهتی اذعان کرد از سیاست دولت چین برای تشویق به مهاجرت کارگران نژاد هان، به منطقه خودمختار سین کیانگ اویغور و پدیده تبعید ومهاجرت زنان جوان اویغور به شرق چین اعتراض دارد. (8)

بعد از این مواضع و محکومیت سرکوب وقایع ارومچی، وتمرکز توهتی به دلیل انتقاد از سیاست‌های دولت چین در قبال اویغورها در سین‌کیانگ، از خانه خود به پکن احضار و بازداشت شد. وی پس از فشار و محکومیت بین‌المللی در ۲۳ آگوست همان سال آزاد شد. با این همه وی در ژانویه ۲۰۱۴ بار دیگر دستگیر و پس از محاکمه‌ای دو روزه، به زندان افتاد ودادگاه حکم مجازات ۱۵ سال زندان برای وی صادر کرد.

تا اینجا کار مواضع علنی ومبارزات قومیتی ایلهام توهتی در بسترسازی واقدامات عملی جدایی‌طلبانه استان سین‌کیانگ پایان پذیرفت و از اینجا به بعد نوبت اقدامات رسانه‌ای و نهادهای بین المللی در مورد اوست که به اتهام نقض حقوق بشر پرونده وی را باز گذاشتند و به بهانه‌های سرکوب حقوق بشر در چین جوایزی را درسالهای 2019 و2018 به توهتی دادند.

از طرفی با بررسی مواضع وعملکرد توهتی و عکس العملهای متفاوت دول چین و آمریکا در این بحران، آنچه به ذهن متبادر می شود این است که ایلهام با مشاهده رفتارهای چینیان نژاد «هان» با ترکهای نژاد «ترک» و مسلمان اویغور و نهیب به سیاست دولت چین مبنی بر تغییر ترکیبب جمعیتی سین کیانگ با مهاجرت تشویقی «هان»ها به سین کیانگ وتبعید اجباری اویغورها به استانهای دیگر آن را سیاستی معارض با استقلال خودخواسته سین کیانگ می دانست.

از آن طرف دولت چین به این نتیجه رسیده بود که اگر با برنامه‌ریزی و تغییر ترکیب جمعیت، سین‌کیانگ را تحت کنترل خود در نیاورد، فرجام استان سین کیانگ همانند کشمیر یا سوریه خواهد بود.

بنابراین می توان گفت که رفتارهای دولت چین با اویغورهای مسلمان بیش از آنکه حاکی ازمبارزه با اسلام وسرکوب اسلام‌گرایی باشد، یک دغدغه قومی ونژادی بوده است.
دولت چین با هر گونه نمادسازی اسلامی که احساس استقلال را در اویغورهای چین پررنگ کند، اعم از تغییر چهره مساجد و غلبه نمادهای چینی در مساجد و مقابله با شعایر را در راستای سرکوب استقلال طلبی پیگیری می کند، نه سرکوب اسلام و مسلمانان.
نگارنده معتقد است با طرح فرضیه‌ای ذهنی و خیالی بهتر می‌توان این نزاع را بازسازی کرد.
برفرض اگر به جای مسلمانان ساکن سین کیانگ، مسیحیان و یهودیان ساکن استان سین‌کیانگ بودند و شعار استقلال‌طلبی سر می‌دادند، با اقدامات مشابهی از طرف دولت چین مواجه می‌شدند و در این راستا مسجد وکلیسا و کنیسه وحجاب واردوگاه‌های کار اجباری موضوعیتی ندارد و نمی‌توان همه رفتارهای ظالمانه دولت چین را به منحصر اسلام ستیزی تفسیر کرد.

آنچه در ذهن حاکمان چین می‌گذرد، مخالفت با اسلام نیست؛ بلکه سرکوب حس استقلال طلبی در سرزمین چین است.

در پایان باید اشاره کنیم که سرکوب مظلومین اویغور و رفتارهای خشن دولت چین با آنها امری محکوم و مطرود است و ایجاد محدودیت‌های سخت برای اعمال ومناسک مذهبی وآموزش اجباری زبان چینی وحقوق اساسی چین به اویغورها در اردوگاه‌ها نشان از سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه دولت کمونیستی چین دارد و به عنوان یک جریان عدالت‌خواه و مبارزه با ظلم- که مهمترین رکن اسلام است- در هر پوششی باید آن را محکوم کرد و نبایدچشم را بر ظلم آشکار بر مسلمانان چین بست، ولی از طرفی نیز تحریکات استقلال طلبانه اویغورهای ترک چین مشهور به ترکستان شرقی و سیگنال‌های قومیتی- نژادی ترکیه با هدف احیای خلافت عثمانی را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.

به نظر می‌رسد پایدارترین راه برای احقاق حقوق مظلومین اویغور، یا تجدید نظراساسی در سیاست‌های نژادپرستانه چین مبنی بر غلبه و تفوق نژاد «هان چینی» بر نژاد ترک اویغوری» باشد و یا در صورت عدم رعایت عدالت در این مسئله توسط دولت چین، رجوع به همه‌پرسی راهی مناسب برای پایان این منازعه قومی و نه اسلامی باشد.



*سیدعلی بطحائی (طلبه حوزه علمیه، دانش آموخته دکتری مذاهب کلامی، مدرس دانشگاه ادیان ومذاهب وجامعه المصطفی العالمیه)

ایمیل این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید



منابع وماخذ:

(1). https://themuslim500.com/wp-content/uploads/2020/10/TheMuslim500-2021_Edition-low_res_20201028.pdf

(2). http://muslimna.ir/news/3160-2021-04-05-20-03-01.html

(3). http://muslimna.ir/news/3170-2021-04-17-10-10-55.html

(4). https://per.euronews.com/2014/11/21/china-journalist-faces-life-in-prison-for-leaking-state-secrets

(5). https://www.farsnews.ir/news/13980802000490/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%81-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6-%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7-%DA%A9%D8%B1%D8%AF

(6). https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%A8%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B

3%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/a-4474317

(7).https://www.dw.com/en/ilham-tohti-the-moderate-critic/a-17928684

(8).https://ir.voanews.com/persiannews/31-2009-07-10-voa9-61723057